TÌM HIỂU VỀ VĂN HÓA MIỆT VƯỜNG VÙNG NAM BỘ
1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN
Văn hóa miệt vườn ĐBSCL chia làm 4 tiểu vùng và
có điều kiện tự nhiên, địa hình, thổ nhưỡng, thủy
văn khác biệt nhau khá rõ:
Tiểu vùng 1 (đồng bằng trung tâm): vùng đất ven
sông tiền và sông hậu, nhìn chung là vùng châu thỏ nước ngọt được phù sa liên tục
bồi đắp. Tuy nhiên, càng về hướng biển thì địa hình cao dần, độ sau mực nước
sông giảm dần và mức độ nhiễm mặn tăng dần.
Tiểu vùng 2 (Đồng Tháp Mười): vũng đất trũng gồm
các huyện phía bắc của tỉnh đồng tháp, phía tây của tỉnh long an và phía tây bắc
của tỉnh tiền giang là một đồng lụt kín nhiễm phèn nặng.
Tiểu vùng 3 (tứ giác long xuyên): gồm các huyện
phía tây nam tỉnh an giang và phía bắc tỉnh kiêng giang là một đồng lụt hở.
Tiểu vùng 4 (bán đảo cà mau): gồm các tỉnh cà mau,
bạc liêu và các huyện phía nam tỉnh kiên giang là vùng đất trũng thấp, ngập mặn
hầu như quanh năm.
Như vậy tiểu vùng 2,3,4 có điều kiện tự nhiên tương
đối thuần nhất, chỉ có tiểu vùng 1 là phức tạp cả về địa hình lẫn thủy văn.
Ngoài sự miêu tả sơ lược thì tiểu vùng 1 này còn có các đặc điểm đán lưu ý về mặt
địa lý tự nhiên sau:
Do phù sa liên tục bồi đắp nên phần đất sát bờ sông
và các cong rạch lớn có địa hình cao. Trên sông tiền và sông hậu luôn xuất hiện
các giáp nước không cố định tạo bởi nước nguồn và thủy triều. Tùy thuộc vào lượng
mưa của từng thời điểm trong năm mà địa điểm “tranh chấp” giữa hai luồn nước
này gần hay xa bờ biển. Và thực tế hiện nay, vùng đất vừa nói lên được xem là
miệt vườn nam bộ với diện tích vường cây ăn trái chiếm tỷ trong cao hơn các loại
hình kinh tế khác.
Như vậy miệt vườn nam bộ có các đặc điểm tự nhiên
sau:
Nếu chia sông tiền (đoạn thuộc địa phận việt nam)
ra thành ba đoạn thì miệt vườn nằm ở khoảng vị trí 2/3 chiều dài sông, tính từ
biên giới. Miệt vườn nằm ở vị trí giáp nước của sông tiền nên có mức bồi tụ phù
sa cao nhất, dẫn đến địa hình cao ráo, nhiều cồn đất phù sa. Chính địa hình cao
ráo này giúp cây trái miệt vườn không bị ngập nước vào mùa nước lụt hằng năm.
Đây chính là ưu thế quan trọng nhất của miệt vườn. Miệt vườn là vùng có diện
tích mặt sông và mật độ kinh rạch cao nhất mà chủ yếu là hàng loạt kinh rạch từ
nội đồng (trũng) thoát nước ra sông tiền, tạo cảnh quan “sông sâu nước chảy”.
Cũng chính vì thế mà năm 1785 Nguyễn Huệ đã đánh tan 5 vạn quân xiêm xâm lược
trong trận thủy chiến Rạch Gầm Xoài Mút. Đồng thời, tại các vàm kinh vàm rạch
này ghe thuyền thường xuyên phải dừng lại để chờ con nước thuận, lâu ngày hình
thành các vựa trung chuyển hàng hóa và chợ búa, là mầm mống của đô thị. Vì miệt
vườn có số vàm kinh, vàm rạch cao nhất ĐBSCL: Tiền Giang 160 chợ, Bến Tre 175,
Vĩnh Long 106, Đồng Tháp 203, Trà Vinh 110.
Miệt vườn là nơi nước không hoàn toàn ngọt mà bị
nhiễm mặn nhẹ (do vùng giáp nước). Chính vì vậy mà nơi đây có các loài thủy sản
ngon nhất. Tuy nhiên, do nằm ở vùng “tranh chấp” giữa nước thượng nguồn Mekong
và thủy triều từ biển nên miệt vườn chính là vùng đất nhạy cảm nhất trước những
biến chuyển của thời tiết và khí hậu, nhất là hiện tượng nước biển dâng và dòng
nước Mekong bị đắp đập ngăn dòng ở thượng nguồn.
Tóm lại, một cách chung nhất, về mặt tự nhiên có thể
nói miệt vườn nằm ở vùng giao giới giữa hệ sinh thái nước ngọt và nước lợ, là
giao điểm của hầu hết các tuyến giao thông thủy bộ quan trọng ở ĐBSCL.
2. Đặc trưng văn hóa miệt vườn
Lưu dân việt và hoa đến đbscl lập nghiệp chủ yếu đi
bằng ghe thuyền men theo bờ biển từ miền trung vào nam, rồi theo các cửa sông lớn
ngược dòng vào đất liền tìm đất sống. Đây chính là sinh lộ của lưu dân nên hướng
đi này đã ăn sâu vào tâm thức họ và di truyền theo nhiều thế hệ. Khi vào sâu
cách cửa biển chừng vài chục cây số trở đi, lưu dân bắt gặp các giồng đất phù
sa màu mỡ ven sông nên nhanh chóng định cư lập nghiệp, hình thành miệt vườn. Do
đó miệt vườn là nơi các luồng lưu/ di dân đến định cư sớm nhất ở nam bộ: năm
1679 với mỹ tho đại phố, 1732 với châu định viễn và dinh long hồ. Đương thời
dinh long hồ quản trị cả 1 vùng đất rộng lớn. Tuy nhiên, chỉ có ở miệt vườn nhờ
địa hình cao ráo nên lưu dân yên tâm định cư lâu dài và xây cất nhà cửa, đình
miếu, chùa chiền kiên cố, còn các vùng còn lại dân cư rất thưa thớt. Do đó có
thể nói miệt vườn chính là cái nôi là bàn đạp của công cuộc khai phá đbscl.
Miệt vườn là đầu mối giao thương đường thủy quan yếu
giữa miền tây và sài gòn ( theo kinh bà bèo, kinh chợ gạo và kinh bảo định).
Chính vì vậy mà ngay từ cá tk 17 – 18 và nữa đầu tk 19, miệt vườn đã không chỉ
là địa bàn sản xuất cảng quốc tế nổi tiếng là mỹ tho (tiền giang) và ba vát/ba
việt (bến tre). Trung tâm địa lý của miệt vườn là ở cái mơn (bến tre) nhưng “thủ
phủ” của miệt vườn chính là mỹ tho mà cuối thế kỷ 17 -18 gọi là mỹ tho đại phố.
Trong các thế kỷ trước, mỹ tho là đầu mồi giao
thông quan trong nhất của đbscl. Tại mỹ tho có cầu tàu lục tỉnh, là nơi trung
chuyển hàng hóa và hành khách giữa đbscl và sg.
Ngoài ra, hoạt động giao thương đường thủy quốc tế
của miệt vườn còn được thực hiện thông qua sông tiền – tuyến đường giao thương
thủy vô cùng thuận lợi vs campuchia. Con đường giao thương và giao lưu văn hóa
nói chung này đã in sâu vào ký ức của biết bao thế hệ cư dân miệt vườn mà chủ yếu
là hình ảnh chiếc tàu nam vang. Do là đầu mối giao thông nên miệt vườn là nơi
có mật đô dân cư và mật độ đô thị cao nhất đbscl. Do đó, mức sống về vật chất của
người dân nhìn chung khá giả và nhàn hạ hơn các vùng còn lại và cũng là nơi có
phong tục thuần hậu hơn những nơi khác. Miệt vườn là nơi đón nhật và tổng hòa
nhiều luồng văn hóa: việt, hoa, khmer, pháp và các nước nam dương
Do đó mà chính miệt vườn chứ không phải ở đâu khác
đã sản sinh ra nhiều giá trị văn hóa tinh thần độc đáo, là sản phẩm của sự giao
lưu và tiếp biến văn hóa giữa 3 tộc người việt – hoa – khmer, giữa phương đông
và phương tây: từ loại hình đờn ca tài tử đến ca ra bộ hồi cải lương nảy nở ra
nhiều nghệ danh nổi tiếng như: tư giỏi, bảy nhiêu, hai thông… tuy nhiên có lẽ đại
biểu xứng đáng nhất cho sản phẩm giao lưu văn hóa nói trên chính là bạch công tử,
tức lê công phước chủ tập đoàn hát phước cương và rạp hát huỳnh kỳ tại mỹ tho
hay solo với hắc công tử trần trinh huy.
Nhận xét
Đăng nhận xét